17 juni. En toch....

24 Juni, de geboortedag van Lennard komt dichterbij. De afgelopen jaren was ik in de weken er aan vooraf veel bezig met Lennard. Hoe zijn leven hier was, en daarmee verbonden, hoe mijn leven met hem er toen uit zag. Maar ook veranderde. Ook zijn overlijden na ruim 9 jaar was veel in mijn gedachten.

Dit jaar ben ik naast het verlies van Lennard, meer bezig met dat ook Laura er nu niet meer is. De impact van haar overlijden is te groot om opzij te kunnen zetten. Zelfs voor een paar weken of een dag.

Het is een rare gewaarwording om nu niet alleen bij Lennard stil te kunnen staan. Het voelt niet fijn, het is alsof ik hem tekort doe. Met mijn verstand weet ik wel dat het niet geeft. Maar mijn gevoel is het daar niet mee eens.

Gevoel en verstand zitten elkaar behoorlijk in de weg.

Ik geef extra zorg aan het graf van Lennard.

Ik koop er deze week nieuwe plantjes voor en op een middag ga ik naar de begraafplaats met een paar emmers. Ik neem alle steentjes van zijn graf mee naar huis en maak ze schoon. Om ze een dag later weer terug te brengen. Het grafje ziet er nu weer netjes en verzorgd uit.

Nu naast Laura ook Lennard in mijn hoofd om aandacht vraagt, realiseer ik me dat het niet te doen is om om twee kinderen tegelijk te moeten rouwen. Het lijkt te veel en geeft meer chaos dan er al was.

Twee rouwprocessen tegelijk, brengen nog meer aan gedachten en emoties met zich mee dan er al waren. Ik vind het zwaar om deze weken door te komen. Terwijl het al zwaar genoeg was om zo verdrietig om Laura te zijn. Er lijkt een schep bovenop het rouwen te komen.

Ik ben veel op de begraafplaats en denk aan mijn kinderen die hier niet meer zijn.

Wat mis ik Laura en wat heb ik een heimwee naar Lennard. Ik breng er uren door en kan er niet goed meer weggaan. Het rouwen intensiveert zich. Het rouwen om twee kinderen vermengt zich. Het geeft een niet goed te omschrijven groot verdriet.

Moet je mij nu eens zien lopen over de begraafplaats, denk ik soms. Van het ene graf naar het andere. Van het ene kind naar het andere. Ik ben verdrietig om beide, hoewel verschillend. Ik bezoek ze beide maar ik vind ze niet. 
Twee van mijn kinderen...
Wat heb ik veel om over na te denken.

Ik kom tot de ontdekking dat ik in een jaar meer dagen heb waarop ik een kind gedenk dan dagen waarop ik een verjaardag kan vieren. Het zijn heftige ontdekkingen die me bepalen bij hoe mijn leven er nu uit ziet.

Het geeft alles bij elkaar dat ik niet verder moet kijken dan de dag van vandaag en die eerst moet zien door te komen voor ik verder denk. Morgen is pas morgen.

En tóch.... en toch....

Tóch wil ik verder, ook al is het allemaal zo veel.

Ik wil blijven knokken om niet voor altijd stil te blijven staan, maar door te gaan met mijn leven. Om een manier te vinden waarop ik het grote verdriet in kan weven in mijn leven. Om niet meer te óverleven maar te leven.

Ik ben nog lang niet zo ver maar ik wil er wel naar toe.

Ook al kost het me veel wilskracht, ik wil er nog wat van maken, al kan ik nu niet zien hoe het moet.

Hoe ik dat doe?

Het enige antwoord is, dat ik het niet uit mezelf haal, maar dat ik het krijg.

De kracht om door te gaan put ik niet uit mijn eigen bron.

Ook al lijkt het alsof het niet zo is, de enige manier om dit vol te houden moet zijn dat God bij me is.

15 juni 2018 - Met stapjes re-integreren

Elke week rijd ik nu weer naar mijn werk. Het gaat al een beetje gewoner worden om dit te doen, het begint zowaar wat te wennen.

Ik ben er elke twee weken een uurtje langer en blijf dit de komende tijd uitbreiden, totdat ik ongeveer een hele dienst meedraai. Daarna kijk ik met een leidinggevende verder hoe ik het ga aanpakken.

Het is prettig dat ik nog geen verantwoordelijkheid heb, er is totaal geen druk. Ik krijg heel veel ruimte om op mijn eigen tempo terug te keren naar het werken. Maar het geeft me wel voldoening om iets te doen.

Daar zijn, en helemaal niets doen, dat past niet zo bij me. Dus neem ik een paar taken over van de collega met wie ik samen werk.
Ik merk dat ik door de bewoners meegenomen word in hun wereld en dat haalt me uit mijn dagelijkse bestaan dat draait om rouw om Laura.

Hoewel mijn dagelijks leven nog steeds bestaat uit rouw en ik daar voornamelijk mee moet en wil bezig zijn, merk ik dat het goed voor me is om ook een paar uur op mijn werk te zijn.

Daar is het gewone leven. Ik ben daar niet om te rouwen maar om mijn werk te doen en voor anderen te zorgen.  Het is fijn om te merken dat ik er nog toe in staat ben. Want om eerlijk te zijn heb ik er de laatste maanden aan getwijfeld of ik daar genoeg ruimte voor zou hebben.

Het turbulente laatste jaar van Laura en haar sterven maakten dat ik zelf weinig ruimte heb om actief een ander te kunnen helpen. Ik praat wat af tegen de mensen in mijn omgeving en de bezoeken aan mijn psycholoog zijn voor mij nog echt nodig.

Er wordt dus veel voor mij gezorgd. Dan is het fijn om te merken dat ik er zelf toch nog, hoewel in de werksituatie, voor een ander kan zijn. En voor een aantal uren in de rol van zorgverlener kan stappen.

Het lastigste blijft vooralsnog het schakelen tussen de twee werelden. Die van rouw en die van werk. Heel langzaam komen ze wat dichter bij elkaar.  Maar het gaat echt nog niet vanzelf. Want me bezighouden met een andere wereld dan de mijne betekent afstand nemen van Laura. En dat doet pijn. Daarom rijd ik elke keer als ik terugkom naar de begraafplaats om de rust te zoeken en naar balans. Om daar aan Laura te denken en bij haar stil te staan.

10 juni. Bidden bij het graf.

Het is een mooie zondagmiddag.
Ik ben bij Laura haar graf en geef de plantjes die net opkomen water.
Ik hark het stukje grond er omheen netjes aan. Het zijn kleine dingen die ik kan doen om vorm te geven aan mijn rouwen.

Ik sta daar een poosje en kijk naar de foto van Laura. Haar jonge lachende gezicht kijkt me aan. Het lijkt als de dag van gisteren dat ze er nog was en ik vind het nog steeds onvoorstelbaar dat ik haar hier nooit meer zal zien.

Deze weken lijkt het verdriet zich te verdiepen. Het gegeven dat Laura fysiek niet meer in mijn leven zal zijn, de toekomst zonder haar voor me, maakt dat ik opzie tegen de lange tijd die komt. De toekomst die zo anders zal zijn dan ik me had voorgesteld.
Hoe moet en kan ik verder als Laura er niet meer bij is?
Ik mis haar zo verschrikkelijk...

Op de begraafplaats zijn twee vrouwen die het graf  van hun moeder bezoeken. Als ze weggaan blijven ze even bij mij en bij Laura's graf staan. Ze kijken naar haar foto en vertellen me dat ze de hartjes en de bloemen op haar graf mooi vinden staan.

Ze vragen naar Laura. Wie ze was en of ze ziek was? Ik leg kort uit wat er is gebeurd en zie het meeleven op hun gezichten.
'Wat een verschil als een moeder 89 werd of een dochter maar 19', vinden ze.
We praten over verder gaan met het leven en hoe dat dan moet.

Het gebeurt wel eens vaker dat ik daar een praatje maak met iemand. Het is bijzonder om op deze plek een gesprek te hebben met mensen die net als ik, het graf van hun geliefde bezoeken.
Het zijn momenten om later aan terug te denken omdat de gesprekken vaak de diepte in gaan en inhoud hebben.

"Ben je gelovig?" Vraagt één van de vrouwen.
Mijn antwoord is "ja!" Ik vertel dat ik blij ben dat ik mjjn geloof heb. En dat ik weet dat God in deze tijd bij me is, maar dat ik ondanks dat, zo verdrietig ben.

We praten over wat geloven voor ons betekent en wie God voor ons is. Het is fijn om dit te kunnen en mogen delen met deze vrouwen, die ik helemaal niet ken. Maar ze zijn net als ik gelovig en dat geloof verbindt ons.

"Vind je het goed als ik voor je bid?" Vraagt één van de de twee.
Ik antwoord dat ik het fijn vind als mensen voor me bidden en dat het me goed zal doen.

De vrouwen komem naast me staan en de ene pakt mijn hand. Zo staan we daar samen. Op zomaar een zonnige zondagmiddag op de begraafplaats. Bij het graf van mijn lieve Laura.

Een kort gebed om kracht en Gods zorg voor mij klinkt zacht bij de graven op het veld. De zon schijnt, de wind waait zachtjes en verder is er even niets, behalve dat gebed bij het graf van Laura.

Wat is het bijzonder en wat is het kwetsbaar. Deze twee onbekende vrouwen brengen mij en mijn grote verdriet op deze bijzondere plaats onder de aandacht van God.

Ze geven me een beetje moed voor vandaag.
Ze geven me een glimp van Gods liefde op deze zondagmiddag waarop ik me zo somber voel.

Er gebeuren soms mooie dingen op deze verdrietige plek.
God zelf was het die deze vrouwen gebruikte om mij te bemoedigen.
God zelf is het die mij op deze manier troost.

8 juni. Strijd om voorrang.

Het is juni. In de afgelopen jaren leefde ik in deze maand toe naar de geboortedatum van Lennard.

De eerste jaren nadat hij was overleden was het een beladen maand voor me. Het was erg zoeken naar hoe ik die dag wilde invullen. De verjaardag-dag van Lennard was voor mij moeilijker dan de sterfdag. Het zou feest moeten zijn maar dat was het niet.

Na verloop van tijd lukte het me om wat meer los te laten en te laten gebeuren wat er gebeurde op die dag. Dat was prettig en gaf wat ontspanning. Ik kwam de dag makkelijker door en ook de weken die er aan vooraf gingen.

Nu is het allemaal wéér anders.
Door het sterven van Laura is het bewust rouwen om Lennard eigenlijk stil komen te staan. Het was (en is nog) te veel om te rouwen om twee kinderen tegelijk. Het abrupte einde aan het leven van Laura, de schok die dat teweegbracht nam bijna alle beschikbare ruimte in.

Ik merkte dat ik mijn aandacht niet kon verdelen. Ik kon en kan haast niet anders dan bezig zijn met het verlies van Laura.
Hoewel ik Lennard zijn grafje net zo vaak bezoek als dat van Laura en ik hem natuurlijk niet vergeet, stond het echte rouwen om hem de afgelopen tijd niet op de voorgrond.

En nu is het juni. De geboortemaand van Lennard. Ik merk dat nu die dag er aan komt, ik meer met hem bezig ben dan in het afgelopen halve jaar. Twee rouwprocessen lijken deze weken te gaan wedijveren om voorrang.

Het is verwarrend, en veel.
Want Laura zit groot in mijn hoofd en nu moet Lennard daar ook weer bij.

Hoe moet ik rouwen om twee kinderen? Hoe moet ik vorm gaan geven aan de geboortedag van Lennard terwijl het rouwen om Laura nog zo vers en rauw is?
Het gaat allemaal door elkaar heen lopen. Het geeft chaos. Nog meer dan er al was.

Ik probeer ook nu om het los te laten. Om niet teveel te willen plannen. Om die dag te gaan laten komen zoals die komt.
Om ook de komende weken per dag te leven en elke dag te zien hoe het moet gaan.
Zoals ik in de afgelopen jaren leerde dat dát het beste werkt.
Het is niet zo dat ik dat makkelijk doe. Want ik ben nogal van het vooruit denken en plannen.
Ik merk wel dat als het een dag wel lukt, het ontspanning geeft.

Natuurlijk kan ik mijn gedachten niet stoppen. Ik zal, naar 24 juni toe, denken aan Lennard en Laura allebei. Ik zal herinneringen ophalen en bepaald worden bij hoe het was toen hij geboren werd. Hoe mijn leven ook toen al veranderde.
Maar ook het verdriet om Laura zal een grote plek innemen.

De komende weken zullen twee rouwprocessen om de voorrang strijden. Het zal zoeken worden naar hoe ik ze samen moet doorlopen. En de vraag is of dat kan.
Stap voor stap en dag voor dag zal ik het moeten doen en gaan ervaren hoe het zal gaan.

6 juni. Iets wat ik nog kan doen.

Totdat er een monument op het graf van Laura staat wil ik op een andere manier vorm geven aan het uiterlijk van het graf.
Het geeft me voldoening om de plek netjes te houden en er zorg aan te besteden. Een kaal stukje aarde vind ik voor mijn meisje echt te leeg. Het past niet bij wie Laura was.

Toen ik in het najaar bollen plantte verwachtte ik dat alles in het voorjaar zou gaan bloeien. Nu is het bijna zomer maar zijn alle bollen nog steeds niet uitgekomen.

Op het graf van Laura staan nu Allium planten. Ik pootte de bolletjes in het najaar samen met mjjn nichtje als een rand om het graf. Maar wist toen nog niet hoe het er echt uit zou gaan zien.
Het is anders dan ik me had voorgesteld, eigenlijk mooier dan ik had kunnen bedenken.

De laatste weken zijn ze nog flink gegroeid.
Het zijn ranke planten waarin bovenin een bolvormig knopje is gegroeid. Ik verwacht dat ze deze week zullen uitkomen, maar ook nu al is het een prachtig gezicht. De bloemknopjes zelf geven hun eigen sfeer aan het stukje grond waar mijn meisje ligt begraven.

De planten staan om het graf van Laura en vormen zo een soort haagje. Het heeft iets beschermends, dat haagje om het graf van mijn meisje.
Als het een beetje waait wiegen de stengels met hun kopjes zachtjes heen en weer. Het is een liefelijk gezicht. Samen met de hartjes die er ook nog steeds staan.

Het is zoals het bij Laura past.
Als ik daar ben kan ik er naar blijven kijken. Intussen zijn mijn gedachten bij haar.

Het graf van Laura ... ik verzorg het en sta daar stil bij mijn lieve meisje.
Ik heb het nodig om er vaak te zijn. Om ook daar om haar te rouwen.
Laura is daar niet maar het verzorgen van haar graf is een van de weinige dingen die ik nog voor haar kan doen.

4 juni. Het leven doet pijn.

Schaduw.

Wat is het deze maand mooi weer. Ik ben veel buiten, ik houd van de zomer. Maar ten diepste genieten kan ik niet. Hoewel de zon uitbundig schijnt is er altijd de schaduw van het verdriet om Laura.

 

De natuur is fris en groen. Nieuw leven barst uit de aarde. De sfeer van de zomer maakt dat ik de pijn nog meer voel. Hoe kan ik het verdragen als Laura niet meer leeft?

Ik zit in de tuin en de tranen branden in mijn ogen. Het komt niet door het felle licht van de zon, maar ik huil omdat ik zo verdrietig ben.

Deze blog kan je verder lezen op de website

    'Ik mis je'

1 juni. Twee rouwprocessen

Het rouwen om het sterven van Laura is het voornaamste waar ik het laatste halve jaar mee bezig ben. Dat lees en merk je hier ook op mijn blog.

Nu zij overleden is, staat dat helemaal op de voorgrond in mijn denken. Het overspoelt al het andere wat er in mijn leven is. Ook het rouwen om en het verlies van Lennard lijkt naar de achtergrond te zijn geraakt.

Door de tijd heen had ik het rouwen om Lennard al voor een deel ingebed in mijn leven.

Het rouwproces was in rustiger vaarwater gekomen, maar Lennard speelde na 6 jaar nog altijd een hoofdrol. Hoewel ik al veel rust had over zijn sterven zat hij nog altijd in mijn hart en hoofd bij alles wat ik deed.

Toen overleed Laura en kwam ik opnieuw in een rouwproces. Mijn leven werd wéér opgeschud en totaal op zijn kop gezet. Het nieuwe verdriet dat kwam zorgt er voor dat ik daar nu helemaal door in beslag genomen word.

Ik vond het een rare gewaarwording om te merken dat er iets gekomen was dat groter was dan het sterven van Lennard. Ik had nooit gedacht dat er iéts meer impact zou hebben op mijn bestaan dan het verliezen van mijn kind. 

Maar er kwam toch iets: Het overlijden van nóg een kind…

Het overlijden van Laura neemt me zo mogelijk nog meer in beslag.

Toen Laura overleed dacht ik: Rouwen heb ik eerder gedaan. Ik weet hoe het moet. Ik zag er tegenop, maar dacht dat ik de nieuwe rouw op het vorige proces kon leggen en dat het daardoor bekend zou zijn voor me.
Dat ik handvaten zou hebben om het wéér aan te gaan. Maar daarin heb ik me vergist. Het verliezen van Laura geeft een heel ander proces. Niet te vergelijken met dat van Lennard.

Dat van Lennard begon al meteen nadat hij was geboren. Ik wist vanaf dag één dat hij niet lang te leven zou hebben.
Toen hij overleed was ik intens verdrietig. Hij was net zo veel mijn kind als de andere drie.
Maar voor hem was ik ook oprecht blij omdat hij niet meer hoefde te lijden. Mijn taak om voor hem te zorgen was klaar. Het voelde niet als onaf.

Ik merk dat het rouwen om Laura anders is. De rouw is rauwer. Heftiger. Ik heb er veel meer strijd om en minder rust over dat ze er niet meer is. Mijn leven staat meer op zijn kop dan toen.

Het plotselinge overlijden van Laura en haar keuze om niet meer te willen leven heeft me meer uit balans gebracht dan 6 jaar geleden toen Lennard overleed.

Het leven van Laura leven brak ineens af. Hoewel ze ruim 19 was, was het laatste stukje van haar vorming en opvoeding nog niet klaar.
Mijn taak was nog niet af. Maar ook mijn toekomst met Laura werd in één klap weggevaagd.

Het rouwen om Lennard gaat nog door, naast dat van Laura. Het rouwen om mijn beide kinderen zal nooit klaar zijn. Het zal er altijd in mijn leven zijn.

Twee rouwprocessen, op verschillende manieren en in verschillende stadia, maar één moeder bij wie dit zich in het hoofd en hart afspeelt. Die moeder ben ik. Hoe moet ik dat doen?

Vaak gaat het vanzelf en eist het verdriet om Laura zijn plek op. Dan is het geen kwestie van kiezen waar ik me mee bezig moet houden. Het gebeurt gewoon.

Het kan me ook overvallen omdat het zo veel is bij elkaar. Omdat ik soms niet weet om wie ik nou verdrietig ben. 

Het is een enorme klus die ik doe. Al weet ik niet altijd precies hoe ik het moet doen, toch doe ik het en zal ik het blijven doen.

Omdat ik genoeg liefde heb voor beide, zal ik kunnen en willen rouwen om Laura en Lennard allebei.